Kazakistan’ın Enerji Yatakları(ANALİZ)

Kazakistan.KZ haber sitesi olarak yazı dizimizin bugünkü bölümünde Kazakistan’ın enerji yataklarını ele alacağız.

Kazakistan toprakları içerisinde yaklaşık 172 petrol ve 42 doğal gaz yatağı bulunmakta olup en zengin yataklar Kazakistan’ın batısı ve Hazar Denizi’ndedir. Tengiz ve Karaçaganak karada, Kaşagan ise denizde olmak üzere Kazakistan’ın en büyük üç enerji yatağıdır. Bu üç yatak ülkenin enerji rezervinin yaklaşık %50 kadarına sahiptir.

Tengiz yatağı 1979’da bulunmuş olup tahmin edilen rezerv miktarı 3 milyar ton (26 milyar varil) civarındadır.Yatak yılda yaklaşık 25,936,0 milyon ton üretim kapasitesine sahiptir. Ülkenin batısında yer alan Tengiz yatağı, 2012 yılı EIA (Energy Information Administration) verilerine göre dünyadaki toplam petrol üretiminde ilk sıralarda yer almaktadır.1988 yılında üretime başlanmış ve 1993’te yapılan anlaşma ile Chevron şirketi yatağın işletim hakkını kazanmıştır.Kazakistan Hükümeti ve Chevron şirketi arasında yapılan%50-50 oranında paylaşım ile Tengizchevroil kurulmuştur.

Tengizchevroil şirketinin kuruluşundan önce Rus toprakları üzerinden yapılmakta olan Kazak petrol ihracatı, 2001 yılında CPC (Hazar Boru Hattı Konsorsiyumu) üzerinde yapılmaya başlanmıştır. 2013 yılında Tengizchevroil Tengiz yatağından 27,1 milyon ton petrol üretmiştir.

2018’de ise petrol üretiminin 110 milyon ton olması hedeflenmektedir.

1979 yılında keşfedilmiş Karaçaganak petrol ve doğal gaz yatağı, Kazakistan’ın batısında bulunmaktadır. Yatak 1984’den itibaren işletilmeye başlanmıştır. Yatak sahip olduğu rezervler bakımından dünya enerji piyasasında dikkate değer bir konuma sahiptir. 280 km2lik bir alanda bulunan Karaçaganak, takriben 1,2 milyar ton petrol ve 1,35 milyar metreküp doğal gaz rezervine sahiptir.4 Karaçaganak yatağında toplam Kazak doğal gazının %23’ü bulunmaktadır. 1997 yılında imzalanan antlaşmanın ardından ENI (İtalya), BG (İngiltere), Chevron (ABD), Lukoil (Rusya) şirketlerinin katılımı ile yatağın işletilmesinden sorumlu olan “Karaçaganak Petrol İşletmesi” (KPO) şirketi kurulmuştur. 2006 senesinde Putin ve Nazarbayev arasında Karaçaganak rezervlerinin uluslararası platforma ihracı konusunda ortak proje yürütebileceğine dair bir bildiri yayınlanmıştır. Fakat daha sonra tüm alternatifleri değerlendiren Nazarbayev yönetimi 2012 yılında yatak için yeni bir planlama düşünüldüğünü açıklamıştır.

Söz konusu planlamanın 2019-2023 yılları arasında tamamlanacağı öngörülmektedir. Ülkenin en önemli enerji yataklarından biri olan Karaçaganak konumu itibariyle de önem taşımaktadır. Yatak Rusya’nın Orenburg petrol rafinerisine çok yakın bir alanda bulunmaktadır. Dolayısıyla hem sahip olduğu rezerv miktarı hem de Rus topraklarına yakınlığı sebebiyle Karaçaganak,
enerjinin dünya pazarlarına nasıl açılacağı konusunda birtakım tartışmalara sahne olmaktadır. Karaçaganak havzasında yaşanmakta olan rekabet aslında Kazakistan için enerji, siyaset ve dış politikanın ne denli iç içe geçmiş olduğunu gözler
önüne sermektedir. Astana hükümeti, Karaçaganak’ta Rusya’yı dengeleyici unsur olabilecek özellikte bir stratejik partner arayışındadır. Bu arayış Kazakistan’ın sahip olduğu enerji kaynakları üzerinden çok yönlü bir politika oluşturmak isteği çerçevesinde değerlendirilmelidir. Kaşagan yatağı Hazar Denizi’nin kuzeydoğusunda yer almaktadır ve ülkedeki en büyük deniz yatağı olarak bilinmektedir.

16 milyar varil petrol rezervine sahip olduğu tahmin edilmektedir. İlk olarak 1970’li yıllarda keşfedilse dahi çevresel şartlar, teknik zorluklar ve maliyetin yüksek olması nedeniyle yatakta arama çalışmaları başlatılamamıştır. Kasım 1997’deki arama çalışmalarında ise çevresel zorluklar nedeniyle istenilen sonuç alınamamıştır. 1998 senesinde ENI (İtalya), BP (İngiltere), Exxon Mobile (ABD), Royal Dutch Shell (İngiltere/Hollanda), Total (Fransa), Phillips Petroleum (ABD), Statoil (Norveç) ve Inpex (Japonya) tarafından oluşturulan konsorsiyum araştırmalara hız kazandırmıştır. Kaşagan yatağından ilk petrol ise 2000’in yazında Vostok1 kuyusundan çıkarılmıştır. Akabinde yapılan çalışmalar neticesinde Kaşagan’ın 2012 yılı sonuna kadar faaliyete geçmesi planlanmış, Eylül 2013’de ilk üretim yapılmış, fakat boru hattında oluşan arıza sonrasında bir ay sonra durdurulmuştur. Çalışmalar beklenen neticeyi vermemiş ve yatağın açılış tarihi 2016’nın ikinci yarısı olarak duyurulmuştur.

Kazak hükümeti tarafından Kaşagan yatağı için yapılan çalışmalar arasında, çıkarılacak petrolün dünya pazarına ulaştırılmasında kullanılacak muhtemel boru hatları projelerinin de değerlendirmeleri bulunmaktadır. Boru hatları taslak projeleri içerisinde en fazla öne çıkanlar şunlardır:
a) Hazar boru hattı konsorsiyumu(CPC) ve Atırav-Samara boru hattıyla petrolün Avrupa’ya;
b) Hazar Denizi ve Bakü-Tiflis-Ceyhan (BTC) üzerinden önce Gürcistan’ın Karadeniz limanlarına, oradan da Avrupa’ya;
c) Tüm petrolün Çin’e oradan dünya enerji pazarına;
d) İran üzerinden Fars Körfezi’ne ve oradan AsyaPasifik bölgesi devletlerine ihracıdır.

Kazakistan.kz haber sitesi olarak BİLGESAM araştırmacıları Elnur İSMAYILOV ve Türkan BUDAK’ın Kazakistan enerji politikaları adlı araştırma yazısını siz değerli okuyucularımıza beş bölüm halinde sunacağız.Yazı dizimizin yarınki bölümünde  Kazakistan enerji sektöründe faaliyet gösteren şirketleri ele alacağız.Yazı dizimizin ilk bölümüne aşağıdaki linkten ulaşabilirsiniz.

KAZAKİSTAN’IN ENERJİ POLİTİKASI